Cách dạy con tuổi dậy thì hiệu quả cha mẹ cần biết

Tuổi dậy thì của con cái là một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời của mỗi đứa trẻ. Đây là thời kỳ mà trẻ trải qua nhiều biến đổi về cả thể chất lẫn tinh thần, từ việc phát triển cơ thể đến sự thay đổi trong tâm trí và cảm xúc. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến bản thân con cái mà còn đối diện với sự quan tâm và sự lo lắng của các bậc phụ huynh.Nếu không biết cách quan tâm và chia sẻ một cách đúng đắn, các em có thể trở nên chống đối và kín đáo với gia đình.

Bài viết này sẽ mang đến cho bạn bí quyết dạy con tuổi dạy thì hiệu quả, cùng bạn đồng hành từ những thay đổi dễ nhận biết khi con bắt đầu bước vào tuổi dậy thì đến những vấn đề nuôi dạy con mà cha mẹ gặp phải khi con trong giai đoạn dậy thì và cuối cùng quan trọng nhất là đưa ra những phương án thiết thực để bạn nuôi dạy con tuổi dậy thì một cách chu đáo nhất.

1. Những thay đổi nổi bật khi con bước vào tuổi dậy thì 

Tùy cơ thể của từng trẻ mà sẽ có những tín hiệu của tuổi dậy thì sớm hay muộn (với bé gái từ 8-13 tuổi, với bé trai từ 9-14 tuổi). Hiện nay, nhiều nghiên cứu ghi nhận độ tuổi dậy thì ở cả nam giới và nữ giới đều có xu hướng đến sớm hơn so với nghiên cứu trước đây.

1.1. Sự thay đổi về thể chất

Trong thời kỳ dậy thì, cơ thể của các con trải qua sự thay đổi đáng kể về chiều cao và cân nặng, phát triển về tóc và da và dấu hiệu đặc trưng theo giới.

Trong giai đoạn dậy thì, cả nam và nữ đều cùng nhau trải qua một quá trình thay đổi để tăng chiều cao tối đa. Những dấu hiệu như mụn trứng cá, tóc dày hơn ở vùng nách và khu vực kín cũng là biểu hiện rõ ràng của sự phát triển này. Do vậy, là giai đoạn này là lúc mà trẻ rất cần sự chỉ bảo, hướng dẫn của cha mẹ để bảo đảm sức khỏe cơ thể cũng như học cách tự chăm sóc, vệ sinh cá nhân, giảm thiểu tối đa các vấn đề thường gặp trong giai đoạn tuổi dậy thì.

1.2. Sự thay đổi về nhận thức

Trong giai đoạn này, ở trẻ đang diễn ra quá trình tích lũy kinh nghiệm, kỹ năng sống và khả năng tư duy mạnh mẽ và nhanh chóng.

Ví dụ: Độ tuổi 14-16 tuổi ở trẻ tăng vọt khả năng nhận biết, thấu hiểu hơn cảm xúc của chính bản thân mình và những người khác. Ngoài ra, các em cũng phát triển khả năng phân tình huống, suy nghĩ logic hơn và giải quyết vấn đề chuyên nghiệp hơn. Các em trở nên tò mò và mong muốn khám phá thế giới xung quanh một cách sáng tạo và nhiệt huyết. Ở thời điểm này, cái "tôi" của các em đặc biệt cao, muốn khẳng định bản thân và chứng minh ý kiến quan điểm của mình.

1.3. Sự biến đổi về tâm lý, cảm xúc

• Về tâm trạng: Bước vào độ tuổi này, cảm xúc các em có thể thay đổi đột ngột. Lý do bởi sự phát triển nhanh của các hormone sinh dục, bắt đầu có sự phân biệt về giới tính từ đó khiến các em xuất hiện các trạng thái cảm xúc nhạy cảm. Các em có thể từ vui vẻ, háo hức biến thành buồn bã, cáu kỉnh một cách nhanh chóng. Do vấn đề về cảm xúc, một số em thậm chí còn trở nên mất tập trung vào học tập hay một số hoạt động khác.
• Thể hiện rõ muốn độc lập và có chính kiến riêng: Dậy thì có thể nói là bàn đạp để tâm lý trẻ chuyển biến một cách mạnh mẽ. Nổi trội là xu hướng tự lập và khẳng định bản thân một cách mãnh liệt.Các em muốn tự nghĩ ra cách giải quyết vấn đề của mình, có thể thấy qua việc thích làm việc một mình và buộc bản thân có trách nhiệm hơn với nhiệm vụ được giao. Cũng không lạ khi các em sẵn sàng tranh luận để bảo vệ quan điểm của mình và khó mà làm lung lay chính kiến của các em . Tuyệt đối bảo vệ quyền riêng tư và không gian cá nhân của mình. 
• Bắt đầu tò mò về giới tính: Ở giai đoạn này, cơ thể của các em sẽ có những phát triển mới khiến các em nhận rõ sự khác biệt về các bạn khác giới. Sự tò mò về giới tính và nhu cầu tình dục cũng dần xuất hiện ở các em. Các em bắt đầu có cảm xúc tình cảm với bạn khác giới, biết cách đưa đẩy cảm xúc của bản thân đến lãng mạn, hạnh phúc Điều này hoàn toàn bình thường trong quá trình phát triển của trẻ. Tuy nhiên, cần phải lưu ý đến những kiến thức về giới tính của trẻ ở độ tuổi này, tránh dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về việc quan hệ tình dục sớm dẫn đến mang thai ngoài ý muốn hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục,…
• Có sự thay đổi về vận động và cảm giác: Trẻ em ở gia đoạn này đã nhanh nhẹn và mạnh mẽ hơn trong các hoạt động vận động xã hội. Khả năng tập trung, đàn hồi, và kiên trì giúp trẻ dễ dàng thực hiện nhiều hoạt động ở các môn thể thao như chạy, nhảy, bóng rổ, cầu lông bơi lội và các môn vận động khác. Do đó, đây là thời điểm quan trọng giúp trẻ cải thiện sức khỏe cơ thể, tăng tính linh hoạt và sự phối hợp giữa các nhóm cơ. Nhận biết tốt với các yếu tố xung quanh như về âm thanh, yếu tố màu sắc, hình dạng và vị trí vật thể.

2. Những vấn đề nuôi dạy con mà cha mẹ gặp phải khi con trong giai đoạn dậy thì 

Đây là giai đoạn đầy biến động đi kèm với thách thức đối với cả con cái và cha mẹ. Khi các em bước vào độ tuổi này, người làm cha mẹ gặp phải nhiều vấn đề, có thể kể đến:

• Con trở nên ngang bướng: Người ta nói đây là giai đoạn “tuổi nổi loạn”, các em thường trở nên dễ nổi nóng, phản ứng mang xu hướng quyết liệt hơn bình thường và đặc biệt là hay làm trái ý kiến của mọi người đóng góp. Việc hiểu và thích nghi với các em ở giai đoạn này cũng khiến đa phần phụ huynh gặp khó khăn, thậm chí là cảm thấy bất lực. Điều này thể hiện một phần do họ chưa thực sự quan tâm đến vấn đề tâm sinh lý trong thời kỳ dậy thì của trẻ.
• Gặp khó khăn trong việc truyền đạt những kiến thức về tình dục và sức khỏe sinh sản cho con: Giai đoạn tuổi dậy thì là giai đoạn mà vấn đề giáo dục các con về tình dục và sức khỏe sinh sản trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nhưng hiện tại ta nhận thấy rõ ràng với nhiều phụ huynh Việt Nam việc thảo luận, tâm sự với con cái về vấn đề nhạy cảm này lại là một thách thức. Các cha mẹ lo lắng về việc sử dụng ngôn ngữ sao cho phù hợp và họ chưa biết làm sao để con dễ hiểu nhất về những vấn đề nhạy cảm thế này. 
• Chưa nhận biết được tiềm năng của con: Ngay cả khi gặp phải những khó khăn, giai đoạn dậy thì vẫn được coi là thời điểm quan trọng để cha mẹ bước đầu xác định và khai thác khả năng tiềm ẩn của con. Dĩ nhiên, rất nhiều phụ huynh thường gặp khó khăn trong việc phát hiện ra những khả năng tiềm năng của con trong giai đoạn này. Những thay đổi về cảm xúc, tâm lý và sở thích của các em thời kì này xảy ra một cách nhanh chóng và khó dự đoán, điều này khiến cho việc khai thác tiềm năng của các con trở nên vô cùng khó khăn đối với cha mẹ cha mẹ. Có thể thấy việc mà thiếu kinh nghiệm và nhận thức về bản thân, một số trẻ không thể định rõ được khả năng của mình có thể còn dẫn đến sai lạc trong việc định hướng sở thích. Do vậy, các con cần thời gian để khám phá và phát triển tối đa khả năng tiềm ẩn trong họ.
• Nhiều sai lệch về vấn đề định hướng cho con cái: Lần đầu làm cha mẹ, nhiều người vẫn còn thiếu hiểu biết về tâm lý của các em khi ở độ tuổi dậy thì, đa số họ không biết cách tiếp cận và làm thế nào để trò chuyện với con về những vấn đề tương lai. Còn bởi sự bận rộn của công việc và thời gian nghiên cứu, tìm hiểu nhiều bậc phụ huynh không nắm bắt được về vấn đề ngành học, nghề học để có thể quân sư cho con những phương án tốt theo xu hướng hiện nay. Có thể thấy, cha mẹ đang khó khăn trong việc đồng bộ kỳ vọng cá nhân với ước mơ của con cái. Điều này thường hay dẫn đến xung đột giữa cha mẹ và con cái khi cùng nhau thảo luận về hướng đi cho tương lai của con.

3. Những phương án thiết thực để bạn nuôi dạy con tuổi dậy thì một cách chu đáo nhất

3.1. Tiêu chuẩn nên đặt ra với con

Như đã nói ở trên, ở độ tuổi này tâm sinh lý của trẻ trải qua nhiều biến động, chúng nhạy cảm và rất dễ bị tổn thương bởi bất cứ tác động từ yếu tố xung quanh. Cái “tôi” cũng như chính kiến của các em được bày tỏ mãnh liệt thông qua các hành động tự quyết. Chính vì vậy mà việc dành thời gian quan tâm và đặt ra tiêu chuẩn phù hợp là một trong những cách dạy con ở thời điểm này mà cha mẹ cần lưu tâm. Điều quan trọng mà cha mẹ cần làm ở đây là hướng dẫn con cách phân biệt điều nên thử và điều không nên thử, hành động nên hay không nên thực hiện. Phụ huynh cần thiết lập các quy tắc và tiêu chuẩn cụ thể, như: quy định về giờ giấc: thời gian ngủ, chơi, học tập...; việc xin phép trước khi đi chơi...

Điều cha mẹ cần làm là trò chuyện với con, giải thích cho họ hiểu lý do tại sao cần phải thiết lập những quy định như vậy. Tuy nhiên, không nên áp đặt quá nhiều và quá cứng nhắc lên con trong giai đoạn này.

3.2. Một số nguyên tắc dành cho chính phụ huynh

Việc đặt ra nguyên tắc cho con là một cách giúp cha mẹ kiểm soát và duy trì sự ổn định trong quá trình nuôi dạy. Việc tuân theo những nguyên tắc này cũng giúp cha mẹ làm mẫu tốt cho con, tạo sự thống nhất trong việc giáo dục và nuôi dạy con cái.

Đầu tiên cần phải luôn giữ bình tĩnh: Khi con trẻ ngang bướng, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần giữ bình tĩnh và hạn chế tỏ ra tức giận. Cha mẹ nên thở sâu và nỗ lực hiểu quan điểm của con hơn.

• Thể hiện sự đồng cảm và lắng nghe là điều cần thiết: Cha mẹ nên dành thời gian để lắng nghe suy nghĩ và nắm rõ nguyên nhân chính gây nên sự ngang bướng của các con. Điều này giúp các con cảm thấy được quan tâm và tôn trọng.
• Tôn trọng con: cha mẹ nên coi con như một cá nhân độc lập và xứng đáng được quyền để tự mình biểu đạt ý kiến của mình. Nên tránh các hành vi hay suy nghĩ áp đặt của cha mẹ lên con.

• Khuyến khích con học cách tự lập: Cha mẹ nên khuyến khích con tự lập và tự chịu trách nhiệm cho hành động của mình bằng hình thức giao cho con những công việc mà cảm thấy phù hợp với khả năng của con từ đó đồng thời giúp con học được cách suy nghĩ logic để giải quyết 1 vấn đề.
• Trò chuyện cởi mở cùng con: Điều cha mẹ cần làm là tạo cơ hội cho việc thảo luận về tình dục và sức khỏe sinh sản với con trong thời điểm này. Đây là điều sẽ giúp con cảm thấy thoải mái và tự tin khi chia sẻ vấn đề này với cha mẹ.
• Sử dụng ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi của các con: Phụ huynh cần sử dụng các cụm từ và ngôn ngữ sao cho phù hợp với độ tuổi và kiến thức của giới trẻ. Điều này sẽ khiến con hiểu rõ hơn và cảm thấy thoải mái hơn để thảo luận và chia sẻ với cha mẹ về vấn đề liên quan đến tình dục và sức khỏe sinh sản.

3.3. Làm bạn với con

Việc thiết lập mối quan hệ bạn bè là một trong những phương pháp giáo dục hiệu quả và được nhiều chuyên gia khuyến khích nhất trong việc dạy con ở tuổi dậy thì.

Thực hiện điều này sẽ giúp tạo ra một môi trường đáng tin cậy, thân thiện và khuyến khích sự phát triển toàn diện cho trẻ. Để thực hiện điều này, cha mẹ cần dành thời gian để tương tác và kết nối với con. Việc quan tâm, lắng nghe và thấu hiểu những điều con muốn chia sẻ và trải nghiệm là rất quan trọng. Cha mẹ có thể tham gia cùng con trong các hoạt động mà con yêu thích, như chơi game, đọc sách hoặc tham gia vào các hoạt động thể thao và cộng đồng.

Kết bạn với trẻ em không chỉ hỗ trợ cha mẹ hiểu rõ hơn về con cái, mà còn giúp cho sự phát triển toàn diện của trẻ trong mọi lĩnh vực khác nhau. Mối quan hệ đặc biệt giữa cha mẹ và con giúp xây dựng một môi trường lý tưởng, giúp trẻ tự tin khám phá thế giới xung quanh mình và phát triển sáng tạo.

3.4. Trang bị một số kiến thức về tài chính cá nhân cho trẻ

Việc truyền đạt kiến thức về tài chính cá nhân cho trẻ em mang lại nhiều lợi ích khá thiết thực. Đầu tiên, nó giúp trẻ em hiểu về tầm quan trọng của tài chính và khuyến khích trẻ sử dụng tiền một cách hợp lý, tránh tiêu xài lãng phí. Hơn nữa, khiến trẻ có những thói quen tốt ngay khi còn nhỏ. Trẻ sẽ được học cách quản lý tiền bạc, lập kế hoạch tài chính và tiết kiệm có kế hoạch.

3.5. Dạy con cách tự chăm sóc bản thân

- Từ các bước về việc quan trọng của vệ sinh cá nhân và quy tắc cơ bản về vấn đề sức khỏe. Hướng dẫn các em cách chăm sóc tóc, da và truyền đạt cho con những lợi ích của việc chăm sóc bản thân hàng ngày

- Ngoài ra, cha mẹ có thể phổ biến cho con biết về tầm quan trọng của dinh dưỡng, cách lựa chọn thực phẩm sạch, lành mạnh, đủ chất cho cơ

- Cuối cùng là các hoạt động thể chất, các môn thể dục thể thao sẽ giúp con khỏe mạnh và tăng cường thể lực cho con. Nên khuyến khích các em tham gia vào các hoạt động thể thao, rèn luyện, có thể tham khảo các bài tập đơn giản tại nhà.

3.6. Dành sự tôn trọng không gian riêng tư của trẻ

Cách tạo không gian riêng tư cho trẻ làm cho trẻ cảm giác an toàn hơn, tự tin và tự do để khám phá bản thân. Cha mẹ có thể cho con tập ở riêng tại một phòng khác đầy đủ tiên nghi giúp con học tập,vui chơi, sáng tạo nghệ thuật. 

Cha mẹ cũng có thể khuyến khích trẻ tự quản lý thời gian riêng tư của mình. Trẻ có thể dành thời gian này để nghiên cứu sách, thực hành các hoạt động sáng tạo hoặc đơn giản là thư giãn và nghỉ ngơi.